ถ้ำน้ำลอด แม่ฮ่องสอน
ถ้ำน้ำลอด
สถานศึกษาธรรมชาติและสัตว์ป่าถ้ำน้ำลอด ตั้งอยู่ที่ตำบลถ้ำลอด ห่างจากตัวเมืองแม่ฮ่องสอน ประมาณ ๗๗ กิโลเมตร ตามทางหลวงสาย ๑๐๙๕ (ปางมะผ้า-ปาย)ประมาณหลักกิโลเมตรที่ ๑๓๘-๑๓๙ มีทางแยกซ้ายจากอำเภอปางมะผ้าเข้าไปตามทางบ้านถ้ำลอดอีกประมาณ ๙ กิโลเมตรเป็นแหล่งโบราณคดีสำคัญปัจจุบันอยู่ในความดูแลของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าลุ่มแม่น้ำปาย มีสถานที่น่าสนใจคือ “ถ้ำลอด” ซึ่งมีลำห้วยชื่อ น้ำลาง ไหลลอดภูเขาไปทะลุออกอีกด้านหนึ่งทำให้เกิดเป็นถ้ำที่มีหินงอกหินย้อยสวยงาม จากการพบเครื่องมือเครื่องใช้โบราณในถ้ำสันนิษฐานได้ว่ามีอายุประมาณ ๒,๐๐๐ ปีมาแล้ว
ภายในถ้ำมีความยาวประมาณ ๑ กิโลเมตร ประกอบด้วยห้องโถงใหญ่อีก ๓ห้อง เรียกชื่อต่าง ๆ กันคือ “ถ้ำเสาหินหลวง” เป็นถ้ำกว้างใหญ่มีหินงอกหินย้อยสวยงาม ส่วนที่เด่นที่สุดคือเสาหินปูนขนาดใหญ่เกิดจากแท่งหินงอกหินย้อยหลายต้น บางเสาสูงถึง ๒๐ เมตร “ถ้ำตุ๊กตา” มีหินงอกเป็นปุ่มปมเล็กๆ คล้ายตุ๊กตาเรียงรายอยู่มากมายและด้านหนึ่งของผนังถ้ำยังปรากฏภาพเขียนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ลักษณะเด่นคือการใช้สีแดงและสีดำในการเขียนซึ่งเป็นลักษณะที่พบไม่บ่อยนักในเมืองไทยถ้ำนี้เป็นถ้ำที่กว้างและยาวที่สุดในถ้ำลอด ถ้ำสุดท้ายอยู่ด้านทางออกคือ“ถ้ำผีแมน” นอกจากมี หินงอกหินย้อยสวยงามแล้ว ยังเป็นที่พบเศษภาชนะดินเผาเมล็ดพืช เครื่องมือหิน ซีกฟันและกระดูกของมนุษย์ รวมทั้ง “โลงผีแมน” อีกด้วยโลงผีแมนนี้มีลักษณะเป็นท่อนไม้ที่ถูกขุดตรงส่วนกลางออกเป็นร่องคล้ายเรือหรือรางไม้ใส่อาหารให้สัตว์เลี้ยง มีทั้งขนาดเล็กและใหญ่โดยโลงขนาดใหญ่จะถูกวางอยู่บนคานโดยใช้เสา ๔-๖ ต้นตั้งกับพื้นถ้ำและเสาแต่ละคู่จะถูกเจาะเป็นช่องเพื่อสอดคานไว้วางพาดโลงผีแมน
สำหรับการเข้าชมถ้ำนั้นจะเปิดบริการทุกวัน ตั้งแต่เวลา ๐๘.๐๐-๑๗.๐๐ น. แต่นักท่องเที่ยวไม่สามารถเข้าชมเองได้ เนื่องจากภายในถ้ำมืดมากจึงต้องใช้บริการผู้นำทางพร้อมตะเกียงเจ้าพายุ โดยจะเสียค่าบริการ ๑๐๐ บาทต่อผู้นำทาง ๑ คน การเดินชมถ้ำจะแบ่งออกเป็น ๒ ช่วง ช่วงแรกจะเป็นการชม ๒ ถ้ำใหญ่คือ ถ้ำเสาหินหลวง ถ้ำตุ๊กตาและช่วงที่สองจะนำชมถ้ำผีแมน
บริเวณที่ทำการยังมีบ้านพักไว้บริการและอนุญาตให้ตั้งเต็นท์พักแรมได้โดยติดต่อโดยตรงที่หน่วยบริการภายในสถานศึกษาธรรมชาติและสัตว์ป่าถ้ำน้ำลอด
มีสถานที่น่าสนใจ คือ
ถ้ำลอด ซึ่งมีลำห้วยชื่อ น้ำลาง ไหลลอดภูเขาไปทะลุออกอีกด้านหนึ่ง ทำให้เกิดเป็นถ้ำที่มีหินงอกหินย้อยสวยงาม จากการพบเครื่องมือเครื่องใช้โบราณในถ้ำ สันนิษฐานได้ว่ามีอายุประมาณ 2,000 ปีมาแล้ว ภายในถ้ำมีความยาวประมาณ 1 กิโลเมตร ประกอบด้วยห้องโถงใหญ่อีก 3 ห้อง เรียกชื่อต่างๆ กันคือ
1.ถ้ำเสาหินหลวง เป็นถ้ำกว้างใหญ่ มีหินงอกหินย้อยสวยงาม
2.ถ้ำตุ๊กตา มีหินงอกเป็นปุ่มปมเล็กๆ คล้ายตุ๊กตาเรียงรายอยู่มากมาย และด้านหนึ่งของผนังถ้ำยังปรากฏภาพเขียนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ถ้ำนี้เป็นถ้ำที่กว้างและยาวที่สุดในถ้ำลอด
3. ถ้ำผีแมน เป็นถ้ำสุดท้ายอยู่ด้านทางออก
นอกจากนี้ในเขตอำเภอปางมะผ้า ยังมีผู้สำรวจพบถ้ำต่าง ๆ อีกหลายถ้ำ เช่น ถ้ำผาเผือก ถ้ำผาแดงถ้ำปางคำ ถ้ำน้ำตก ถ้ำซู่ซ่า ถ้ำผามอญ ถ้ำแม่ละนา ฯลฯเนื่องจากถ้ำเหล่านี้ยังไม่มีสิ่งอำนวยความสะดวกใด ๆ อีกทั้งการเดินทางยากลำบากถ้ำบางแห่งมีระยะทางลึกมาก โดยเฉพาะถ้ำแม่ละนา ที่ลึกประมาณ ๑๒ กิโลเมตร และมีลำธารบางช่วงอาจต้องว่ายน้ำไปภายในถ้ำมีหินงอกหินย้อยที่สวยงามจึงเหมาะสำหรับนักท่องเที่ยวที่รักการผจญภัยและเสาะแสวงหาธรรมชาติอย่างแท้จริงการเดินทางไปถ้ำแม่ละนา ไปตามทางหลวงหมายเลข ๑๐๙๕ (ปาย-แม่ฮ่องสอน)เลี้ยวขวาเข้าทางหลวงหมายเลข ๑๒๒๖ ไปบ้านแม่ละนา ๖ กิโลเมตร จากบ้านแม่ละนาไปอีก ๔กิโลเมตร ก็จะถึงตัวถ้ำนักท่องเที่ยวที่ต้องการจะเข้าไปเที่ยวในถ้ำจะต้องหาผู้นำทางที่บ้านแม่ละนา
สำหรับ การเข้าชมถ้ำนั้น จะเปิดบริการทุกวัน ตั้งแต่เวลา 08.00-17.00 น. แต่นักท่องเที่ยวไม่สามารถเข้าชมเองได้ เนื่องจากภายในถ้ำมืดมาก จึงต้องใช้บริการผู้นำทางพร้อมตะเกียงเจ้าพายุ โดยจะเสียค่าบริการ 100 บาท ต่อผู้นำทาง 1 คน การเดินชมถ้ำจะแบ่งออกเป็น 2 ช่วง ช่วงแรกจะเป็นการชม 2 ถ้ำใหญ่ คือ ถ้ำเสาหินหลวง และถ้ำตุ๊กตาและช่วงที่สองจะนำชมถ้ำผีแมน
