วัดแก้ว สุราษฎร์ธานี
วัดแก้ว หรือ วัดรัตนาราม
เป็นวัดที่มีความเก่าแก่และมีชื่อเสียง เป็นโบราณสถานตั้งอยู่ในเมืองโบราณไชยา เป็นแหล่งโบราณที่เก่าแก่ สันนิษฐานว่าสร้างสมัยเดียวกับเจดีย์วัดพระบรมธาตุไชยา ซึ่งบริเวณเมืองโบราณแห่งนี้ มีสิ่งก่อสร้างที่แสดงให้เห็นถึงร่องรอยความรุ่งโรจน์ของอารยธรรมโบราณ ครั้งอาณาจักรศรีวิชัยที่มีความเจริญรุ่งเรืองมากในอาณาจักรทางภาคใต้ของไทยในอดีต และมีวัฒนาการต่อเนื่องกันมาถึงปัจจุบัน ดังจะเห็นได้จาก เจดีย์โบราณที่วัดหลง เจดีย์โบราณที่วัดแก้ว เจดีย์วัดพระบรมธาตุไชยา และรอยอารยธรรมยุคถัดมเช่นที่วัดเวียงเป็นต้น
วัดแก้ว หรือ วัดรัตนาราม ตั้งอยู่ที่บ้านวัดแก้ว เลขที่ 124 หมู่ที่ 2 ตำบลเลม็ด อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี มีเนื้อที่ประมาณ 12 ไร่เศษ วัดแก้วตั้งอยู่บนแนวสันทรายของชุมชนไชยาโบราณ อันมีโบราณสถานใกล้เคียงคือที่วัดหลงและวัดเวียง ไม่ปรากฏหลักฐานที่บอกถึงประวัติได้อย่างแน่ชัดว่าวัดแก้วสร้างขึ้นตั้งแต่เมื่อใด แต่มีข้อความจากจารึกหลักที่ 23 ในศิลาจารึกวัดเสมาเมืองนครศรีธรรมราช ซึ่งจารึกด้วยอักษรหลังปัลลวะ ภาษาสันสกฤต ที่สามารถเชื่อมโยงความสัมพันธุ์ของโบราณสถานกลุ่มนี้ ที่พอจะทำให้สันนิษฐานได้ว่า ปราสาทอิฐ 3 หลังนี้สร้างขึ้นด้วยจุดหมายที่ต่างกัน เจดีย์ที่วัดเวียงสร้างเพื่อประดิษฐานพระโพธิสัตว์ปัทมปาณิ เจดีย์วัดหลงสร้างเพื่อประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัย ส่วนเจดีย์ที่วัดแก้วสร้างเพื่อประดิษฐานพระโพธิสัตว์วัชรปาณิ(พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร)
เจดีย์วัดแก้ว เป็นเจดีย์ทรงปราสาท โครงสร้างก่ออิฐไม่สอปูน ขัดผิวหน้าอิฐเรียบ อยู่ในผังรูปกากบาท ฐานชั้นล่างสุด เป็นฐานเขียงสี่เหลี่ยมจัตุรัส ตัวอาคารเรือนธาตุเป็นอาคารทรงจัตุรมุขขนาดประมาณ 18 x 18 เมตร มีมุขยื่นออกมาทั้ง 4 ด้าน ระหว่างมุขทำเป็นย่อมุมไม้สิบสอง มุขทางด้านตะวันออกเป็นทางเข้าสู่ห้องโถงกลาง มีพระประธานปางมารวิชัย ขนาดใหญ่ก่อด้วยอิฐสอปูน มีสภาพชำรุดมาก ส่วนมุขที่เหลืออีก 3 ด้าน เป็นคูหาเล็กๆไม่สามารถเดินถึงกันได้ ส่วนยอดของอาคารได้พังทลายลงมา แต่พอจะสันนิษฐานได้ว่า ส่วนยอดของเจดีย์วัดแก้วน่าจะคล้ายกับยอดของเจดีย์พระบรมธาตุไชยา ที่มีการประดับเรือนชั้นลดหลั่นกัน กล่าวกันว่าภายใต้องค์เจดีย์มีลายแทงบันทึกไว้ว่า “เจดีย์วัดแก้ว ศรีธรรมโศกสร้างแล้ว ขุดแล้ว เรืองรอง สี่เท้าพระบาท เหยียบปาก พะเนียงทอง ผู้ใดคิดต้อง กินไม่รู้สิ้นเอย” ศาสนสถาน องค์นี้จึงเป็นประโยชน์แก่การศึกษาค้นคว้าทางสถาปัตยกรรมในสมัยศรีวิชัยมาก เนื่องจากโบราณสถานสมัยนี้ส่วนใหญ่มักพังทลายเกือบหมดแล้ว
เจดีย์วัดแก้ว สันนิษฐานว่าน่าจะเป็นโบราณสถานที่เก่าแก่ที่สุดที่พบในเมืองไชยา เท่าที่ปรากฏอยู่ในรูปแบบเดิมจนถึงปัจจุบัน กรมศิลปากร ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถาน ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 53 ตอนที่ 34 วันที่ 27 กันยายน 2479 กองโบราณคดีกรมศิลปากร ได้ขุดแต่งบูรณะในปี พ.ศ. 2519 -2522
