ปราสาทหินวัดสระกำแพงใหญ่ ศรีสะเกษ

ปราสาทสระกำแพงใหญ่
ตั้งอยู่ที่บ้านกำแพงใหญ่ ตำบลสระกำแพงใหญ่ ริมทางหลวงหมายเลข226 ห่างจากจังหวัด 26 กิโลเมตร ห่างจากตัวอำเภอ 2 กิโลเมตรเป็นปราสาทขอมที่มีขนาดใหญ่และสมบูรณ์ที่สุดของจังหวัด ลักษณะเป็นปรางค์ 3 องค์บนฐานเดียวกัน เรียงกันในแนวทิศเหนือ-ใต้ หันหน้าไปทางทิศตะวันออกปรางค์ประธานอยู่ตรงกลาง ก่อด้วยหินทราย มีอิฐแซมบางส่วนมีทับหลังจำหลักภาพพระอินทร์ทรงช้างบนแท่นเหนือหน้ากาล ส่วนปรางค์อีก 2 องค์เป็นปรางค์อิฐ มีส่วนประกอบตกแต่งที่เป็นหินทราย เช่น ทับหลังกรอบหน้า

บันและกรอบเสาประตู ด้านหลังปรางค์องค์ทิศใต้มีปรางค์ก่ออิฐอีก 1 องค์ด้านหน้ามีวิหารก่ออิฐ 2 หลัง ล้อมรอบด้วยระเบียงคตก่อด้วยศิลาแลงและหินทรายมีโคปุระหรือประตูซุ้มทั้ง 4 ทิศส่วนวิหารที่ก่อด้วยอิฐซึ่งอยู่ทางด้านทิศเหนือมีทับหลังสลักภาพพระนารายณ์บรรทมสินธุ์อยู่เหนือพระยาอนันตนาคราชท่ามกลางเกษียรสมุทรและที่วิหารก่ออิฐทางด้านทิศใต้มีทับหลังรูปพระอิศวรกับพระอุมาประทับนั่งเหนือนนทิปัจจุบันปราสาทแห่งนี้อยู่ในความดูแลของกองโบราณคดีกรมศิลปากร และได้มีการขุดค้นพบ

โบราณวัตถุจำนวนมาก เช่นทับหลังจำหลักภาพศิวะนาฏราช, พระกฤษณะยกเขาโควรรธนะและยังพบพระพุทธรูปนาคปรก, พระพุทธรูปปางสมาธิ, พระพิมพ์ดินเผา ฯลฯจากหลักฐานลวดลายที่ปรากฏบนหน้าบัน ทับหลัง และโบราณวัตถุต่างๆโดยเฉพาะจารึกที่หลืบประตูปราสาทสระกำแพงใหญ่สรุปได้ว่าปราสาทแห่งนี้สร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 16 ตรงกับศิลปะขอมแบบบาปวนเพื่อเป็นเทวาลัยถวายแด่พระศิวะ และเมื่อประมาณพุทธศตวรรษที่ 18 ได้มีการเปลี่ยนแปลงเป็นวัดในพุทธศาสนาลัทธิมหายาน

ปราสาทสระกำแพงใหญ่มีอาคารและองคืประกอบต่างๆ ดังนี้
1. ระเบียงคดก่อด้วยศิลาแลงและหินทรายเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดกว้าง 54 เมตร ยาว 62 เมตรภายในระเบียงคดมีช่องทางเดินกว้าง 2 เมตร หน้าต่างและช่องลม เป็นลูกกรงหินกลึง หรือที่เรียกว่า “ลูกมะหวด”ส่วนที่เสากรอบประตูด้านตะวันออกมีอักษรจารีกเป็นภาษาเขมรโบราณ จำนวน 24 บรรทัด

2. ปราสาทเดี่ยวหรือปรางค์เดี่ยวอยู่ทางด้านตะวันตกค่อนไปทางทิศใต้ภายในระเบียงคด ตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงสี่เหลี่ยมจัตุรัส ขนาด 4x4 เมตรย่อมุมสูงจากพื้นถึงผนังเรือนธาตุ สูงประมาณ 5 เมตรมีประตูเข้าได้เฉพาะด้านตะวันออกเท่านั้น ส่วนอีก 3 ด้าน ทำเป็นประตูหลอกไว้ไม่สามารถเปิดได้

3. ปราสาทคู่อยู่ห่างจากซุ้มประตูด้านตะวันออก (โคปุระ) เข้าไปประมาณ 6 เมตร มีปราสาทที่ก่อด้วยอิฐไม่สอปูนผิวขัดเรียบ 2 หลัง แต่ละหลังตั้งอยู่บนฐานศิลาแลง ขนาด 4x4 เมตรสูงจากพื้นถึงเรือนธาตุประมาณ 5 เมตร มีประตูเข้าออกได้เฉพาะด้านตะวันตก ส่วนอีก 3 ด้าน ทำเป็นประตูหลอกไว้ปราสาท 2 องค์นี้ นักโบราณคดีสันนิษฐานว่า คงจะใช้เป็นที่เก็บคัมภีร์ทางศาสนาหรือที่เรียกว่า “บรรณาลัย”

4. กลุ่มปราสาทประธาน อยู่ห่างจากซุ้มประตูด้านตะวันออก (โคปุระ) เข้าไปประมาณ 20 เมตร เป็นกลุ่มปราสาท 3 องค์ ตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงเดียวกันในแนวแกนเหนือ-ใต้ รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผนังเรือนธาตุก่อด้วยอิฐไม่สอปูนย่อมุมเสาและกรอบประตูเป็นหินทราย ปราสาทองค์กลางซึ่งเป็นปราสาทประธาน มีขนาดใหญ่ และสวยงามมากกว่าปราสาทอีกสององค์ที่อยู่ทางด้านทิศเหนือและด้านทิศใต้

5. บาราย (สระน้ำ) อยู่ห่างจากบริเวณปราสาทประมาณ 300 เมตร (คนละฟากทางรถไฟ) เดิมมีขนาดกว้าง 200 เมตร ยาว400 เมตร ลึก 4 เมตรผนังกั้นทั้ง 4 ด้าน กรุด้วยศิลาแลงเป็นขั้นๆลงสู่ก้นสระ และมีน้ำขังตลอดปีปัจจุบันการประปาส่วนภูมิภาคได้ขุดขยายให้กว้างและลึกเพื่อเป็นสถานที่เก็บน้ำดิบไว้ใช้ในการทำน้ำประปาปราสาทสระกำแพงใหญ่ มีลักษณะทางสถาปัตยกรรมแบบปาปวน ซึ่งรุ่งเรืองในราวพุทธศตวรรษที่ 16 หรือในรัชสมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 (1545-1593) แม้จะมีศิลปะแบบคลังหรือเกรียงแทรกบ้าง

แต่ก็เพียงเล็กน้อยเป็นศาสนสถานที่สร้างเพื่อเป็นที่ประดิษฐาน “กมรเต็งชคตศรีพฤทเธศวร (ศิวลึงค์)” ตามคติความเชื่อในศาสนาฮินดู ลัทธิ “ไศวนิกาย” เช่นเดียวกับปราสาทเขาพระวิหาร ที่สร้างขึ้นเพื่อประดิษฐาน “กมรเต็งชคตศรีสิขเรศวร (ศิวลึงค์)” จากที่ได้มีการขุดพบพระพุทธรูปศิลาและแม่แบบพระพิมพ์ดินเผาในบริเวณปราสาทแห่งนี้ สันนิษฐานว่าคงจะได้มีการดัดแปลงเป็นศาสนสถานทางพุทธศาสนาลัทธิมหายานก่อนที่จะปรับเปลี่ยนมาเป็นหินยาน ดังที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบัน

การเดินทางใช้ทางหลวงหมายเลข 226 ห่างจากตัวจังหวัด 26 กิโลเมตรและห่างจากตัวอำเภอ 2 กิโลเมตร

• ก่อนหน้า
• ต่อไป